مقدمه: یکی از مهم‌ترین مسائل و مشکلات نظام‌های آموزشی افت تحصیلی است که آثار ناگواری از لحاظ مالی و نگرشی بر نظام آموزشی، خانواده و دانش‌آموزان به‌جای می‌گذارد. هدف از این مطالعه تأثیر مشاوره گروهی شناخت درمانی و واقعیت درمانی مشاوره گروهی بر افت تحصیلی دانش آموزان بی‌سرپرست و بد سرپرست در مدارس راهنمایی دخترانه بود.

روش کار: پژوهش حاضر تجربی از نوع پیش‌آزمون - پس‌آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری شامل کلیه دانش‌آموزان دختر بد سرپرست و بی‌سرپرست دارای افت تحصیلی مدارس راهنمایی شهرستان سقز در سال تحصیلی 94-93 بودند. تعداد 45 نفر با استفاده از نمونه‌گیری هدفمند از بین دانش آموزان دارای افت تحصیلی انتخاب و به‌صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و یک گروه کنترل جایگزین شدند گروه‌های آزمایش در معرض 8 جلسه 90 دقیقه‌ای واقعیت‌درمانی و شناخت‌درمانی طی دو ماه و هر هفته یک جلسه قرار گرفتند. جهت تحلیل داده‌ها از تحلیل کوواریانس چند متغیره و SPSS-22 استفاده شد.

یافته ­ها: نتایج تحقیق نشان داد آموزش شناخت درمانی با 26 درصد و واقعیت درمانی با 19 درصد افزایش نمرات دانش آموزان در امتحانات نوبت دو همراه بود و بر نمرات تکوینی و نوبت دوم دانش آموزان دختر بد سرپرست و بی‌سرپرست تأثیر معنادار داشت (01/0p≤).

نتیجه­ گیری: از آموزش شناخت‌درمانی و واقعیت‌درمانی می‌توان برای بهبود وضعیت افت تحصیلی دانش‌آموزان بد سرپرست و بی‌سرپرست استفاده کرد.